Spelprincipes in voetbal bieden spelers houvast

Spelprincipes in het voetbal zijn uitgangspunten die bepalen hoe team speelt. Bij voorkeur met ballen over de grond bijvoorbeeld. Of afwisselend met lange en korte passes. Welke spelprincipes kies je als coach en hoe train je ze.

Spelprincipes in het voetbal, wat zijn dat nu eigenlijk? En hoe train je daarop als voetbal coach? Een goede manier om daarachter te komen is om eens mee te kijken op een training van een van de beroemde jeugdcoaches uit de voetbalopleiding van Barcelona. Spelprincipes staan al jarenlang centraal in de filosofie van deze club, net als bij veel andere toonaangevende voetbalclubs trouwens, uit Spanje en elders aan de wereld. 

Spelprincipes Barcelona: de erfenis van Johan Cruijff

Voormalig hoofd jeugdopleidingen Albert Puig van Barcelona werkte in 2016 voor NorCal, de voetbalbond van Noord-Californië. In maart van dat jaar gaf hij in Livermore een clinic, die op video is vastgelegd. Driehonderdvijftig coaches zitten langs de kant, soms wel vier of vijf rijen dik. Met de handen in de zij en een witte honkbalpet over zijn ogen doet Puig wat hij jarenlang deed bij Barcelona. Hij leert spelers snel handelen onder veeleisende omstandigheden. Vier jochies, van top tot teen in wit tenue, bezetten de zijden van een vierkant dat is uitgezet met vier pylonen op de hoeken. Ze spelen de bal heen en weer, terwijl twee anderen in het midden de bal proberen te onderscheppen. Dit is een klassieke rondo van 4-tegen-2.

Al direct bij de eerste balaanname grijpt Puig in. Een spelertje heeft de bal heen en weer getikt tussen de binnenkanten van zijn voeten. Daarna heeft hij de tegenstander uitgespeeld die op hem af kwam rennen. ‘Nee, dat proberen we opnieuw.’ Dit is niet wat de Catalaan wil zien. Met een vloeiende balaanname met de binnenkant van de voet toont Puig hoe het moet. Hij legt de bal ineens klaar voor zijn rechterbeen zodat hij de keuze heeft: de bal naar rechts of door het midden, tussen twee verdedigers door.

Spelprincipes in het voetbal belangrijk in Spanje 

Puig wil dat spelers de bal aannemen met het oog op de voortzetting van het spel. Control orientado, heet dat spelprincipe in het voetbal in het Spaans en je zou het in kunnen vertalen als een richtinggevende balaanname. De voorkeur voor die pass door het midden, de Pase Entre Líneas, is trouwens meteen een tweede belangrijk spelprincipe in het Spaanse voetbal.

5 spelprincipes in het voetbal en de manier om ze trainen

In een studie in opdracht van de UEFA beschrijven Julian North en zijn collega’s van de Leeds Beckett University spelprincipes die algemeen geaccepteerd zijn in het Spaanse voetbal. Hieronder staan vijf voorbeelden, inclusief de vertalingen en de manier waarop je ze moet trainen. 

Spaanse term	Nederlandse term	Manier van trainen	Aandachtspunten
Control orientado	Balaanname in de richting van de voortzetting van het spel. Maximaal 1 of 2 balcontacten.	Klassieke rondo 4-tegen-2 (zie de beschrijving van de training van Albert Puig hierboven).	Bal vloeiend aannemen zodat je de bal bij het tweede balcontact kunt passen. Door het veld te verkleinen wordt de oefening moeilijker.
Pase Entre líneas	Passen tussen de linies door.	Klassieke rondo 4-tegen-2 (zie de beschrijving van de training hierboven).	Bij voorkeur kiezen voor een pass naar voren tussen twee verdedigers door in plaats van een breedtepass.
Crear ‘líneas de pase’	Passlijnen creëren (vrijlopen).	Positiespel 3-tegen-3 zoals hieronder beschreven.	Spelers zijn altijd in beweging zodat zij aanspeelbaar zijn voor de tegenstander.
Tapar ‘líneas de pase’	Passlijnen dichtzetten	Positiespel, bijvoorbeeld 3-tegen-3 zoals hieronder beschreven.	Verdedigers proberen gezamenlijk de aanvaller op te sluiten, zodat deze geen passmogelijkheden heeft.
Mantener la posesión de balón	Balbezit houden	Aantal passes tellen bij spelletjes op balbezit.	Zuinig zijn op balbezit. Zorgen dat je de bal niet verliest.

‘De kwaliteitspass, verdient altijd de voorkeur,’ legt Puig zijn publiek uit. ‘Als die pass kan worden gespeeld, dan moeten we die spelen. Het is een splijtende pass die dwars door de verdedigende linies van de tegenstanders breekt.’ En los gaat het weer. Snel kaatsen de vier spelers op de rand van de rechthoek elkaar de bal toe. Meestal ineens, soms met een ruimtescheppende balaanname. Puig knipt opzwepend met zijn vingers. ‘Pam, pam, pam, kom, het moet sneller. 

Spelprincipes in het voetbal zijn bouwblokjes van Barcelona

De korte, snelle passes in deze oefening zijn kenmerkend voor het ‘tikkie-takka’ van Barcelona. Techniek is daarbij belangrijk; spelers moeten de bal zuiver raken, maar die techniek wordt gekoppeld aan de waarneming. Het gaat om de keuzes die spelers maken. Al voordat ze een bal aannemen, moeten ze weten wat ze ermee gaan doen. Alleen een speler die weet wat hij met een bal gaat doen, kan hem aannemen in een logische richting, zodat het spel vloeiend verder kan.

Liever nog ziet Puig dat de bal in één keer wordt doorgetikt. Even belangrijk als de speler aan de bal zijn daarom de medespelers die hem helpen. Zij moeten zo gaan staan dat de balbezitter kan kiezen in welke richting hij het spel voortzet. Dit soort individuele keuzes, gestuurd door heldere vaste afspraken en eindeloos ingeoefend, zijn de bouwblokjes van het spel van Barcelona. Puig benadrukt dat het er niet om gaat de spelertjes een spelsysteem aan te leren. ‘No es un systema, la unica tactica es la la tactica individual,’ zegt hij. Het gaat niet om de tactiek, de enige tactiek die ertoe doet is de individuele tactiek.

Spelprincipes in voetbal zijn afspraken als basis voor individuele keuzes

Individuele tactiek is in voetbal een vreemde term, want bij tactiek gaat het toch altijd in de eerste plaats om samenspelen, samenwerken, om opdrachten voor het hele team. Wat Puig bedoelt, is dat hij spelers wil leren elk hun eigen beslissingen te nemen, maar wel in het belang van het team en volgens vaste afspraken: de spelprincipes dus.

De meeste spelprincipes die Barcelona hanteert zijn terug te voeren op de tijd dat Cruijff er werkte als speler en later als coach. Niet voor niets doorspekt Joan Vila, het hoofd methodologie van Barcelona om de haverklap de naam van Johan vallen en doorspekt hij zijn verhaal met cruijffiaanse wijsheden: El equipo que tiene el balon es el dueno del juego (de ploeg met de bal is de baas van het spel) is een van de cruijffiaanse uitgangspunten die Vila noemt als belangrijke ‘Fundamenten van ons spel’. ‘Wij willen de bal niet verliezen’ is een andere.

Ook Ajax werkt met spelprincipes zoals een-tegen-eensituaties creëren en het ‘derdemanprincipe’. ‘Maar,’ zegt Jonk, ‘hoe maak je een speelwijze trainbaar. Hoe giet je het in een taal die voor spelers tastbaar is? Daar zijn we nog niet helemaal uit. Bij clubs als Barcelona of Real hebben ze vijf man in dienst om een rode draad door de club te maken. Wij zijn daar de afgelopen jaren pas mee begonnen.’ 

Ballen gaan bij voorkeur over de grond

Ballen gaan bij voorkeur over de grond, is zo’n typisch spelprincipe waar Puig de spelertjes op wijst. Als een van hen de bal meermalen door de lucht speelt, grijpt hij hoofdschuddend in. Ter illustratie zwiept Puig een bal met een boog naar de overkant, onbereikbaar voor iedereen. ‘Daarom spelen we niet door de lucht. Dat soort ballen zijn moeilijk te controleren.’

De Barcelona-afspraken waarmee Puig Amerikaanse spelertjes hier voor het eerst confronteert heten bij Barcelona principes. Weten waarheen je speelt voordat je de bal hebt aangenomen, is er één. Kijk elkaar aan voordat je elkaar de bal toespeelt is een ander principe. Ga fysieke duels zo veel mogelijk uit de weg. Bied je direct aan nadat je de bal hebt afgespeeld. Wissel lange passes af met korte. Je speelt liefst in één keer en als je een bal aanneemt, dan zorg je ervoor dat hij direct buiten het bereik van de tegenstander ligt. Betrek de doelman in het spel.

Ondanks al deze eisen en vaste regels wil Barcelona spelers die in staat zijn hun eigen beslissingen te nemen. Sterker nog, de collectieve afspraken helpen om intelligente spelers de ruimte te geven. ‘We willen spelers die constant in beweging zijn,’ zegt Joan Vila. ‘We moeten ruimte creëren, bezetten en er gebruik van maken, zodat we keuzemogelijkheden scheppen voor de speler met de bal.’

Spelprincipes voetbal zijn automatismos in het Spaans

Naast partijtjes zijn rondo’s een ideale snelkookpan, waarin spelers deze spelprincipes leren hanteren. Barcelona noemt de snelle uitvoering van die principes automatismos, maar dat woord wekt ten onrechte de indruk dat er vaste patronen worden ingeslepen. Elke situatie vraagt immers om een eigen individuele oplossing. Automatismos zijn de afspraken die Barcelonaspelers gebruiken om in specifieke situaties intelligente keuzes te maken.

In positiespelen, een van de drie hoofdvarianten van rondos, worden dezelfde vaardigheden getraind, met als verschil dat deze oefeningen in de wedstrijdsetting passen. Het positiespel is een puzzelstukje in een wedstrijd. In die kleine, gecontroleerde omgeving kunnen spelers oefenen wat er straks van hen wordt verwacht. Anders dan rondo’s hebben positiespelen een voorkeursrichting – de bal moet richting doel – en spelers vertolken een rol in het veld. 

De kwaliteitspass verdient de voorkeur

Wijzend en gebarend reconstrueert Puig met een 4-tegen-2 situatie een bouwsteentje van het grote Barcelona uit 2011. ‘Nu stellen we ons voor dat ik Gerard Piqué ben, jij links Jordi Alba, iets verder naar rechts Sergio Busquets en hij voorin Andrés Iniesta.’ Puig speelt de bal naar het spelertje in de rol van Busquets. Die kaatst de bal terug en dan schiet Puig de bal tussen twee verdedigers door naar Iniesta: de splijtende ‘kwaliteitspass’ die bij Barcelona altijd de voorkeur geniet.

Door de namen te noemen heeft Puig de spelertjes in hun verbeelding verhuisd naar een wedstrijd in Camp Nou. Deze Amerikaanse voetballers maken voor het eerst zoiets mee, maar voor spelers in de jeugd van Barcelona is het dagelijkse kost. De vier tegen twee en de typische manier waarop situaties worden opgelost, zijn herkenbaar in het eerste elftal van Barcelona.

Met de kaats naar de buitenkant en de splijtende pass tussen spelers door hebben spelers van Catalaanse clubs zich al ontelbare keren onder ‘drukzettende’ tegenstanders uitgevoetbald. Bij het verdedigen van achteruit bijvoorbeeld, maar de 4-tegen-2 situatie komt ook op andere veldposities voor.

Hier in Californië zijn de namen en de rugnummers nieuw, maar in de jeugdopleiding van Barcelona kennen de spelers shirtnummers en de namen van de spelers van het eerste elftal door en door. Die namen en nummers staan voor de speciale rol die spelers in het eerste vervullen en die van spelers in diezelfde positie ook wordt verwacht van de lagere elftallen. De individuele tactiek, de uitgangspunten en afspraken waaraan elke speler zich houdt zijn helder en consistent. Zo omzeilt Barcelona het probleem uit het voorbeeld van de ‘onzichtbare’ gorilla, want afspraken die vaak genoeg zijn nagekomen behoeven geen aandacht meer.

Rugnummers staan bij Barcelona voor vaste rollen

Bij Barcelona worden wedstrijdjes tot twaalfjarige leeftijd gespeeld in teams van zeven. Toch zijn de contouren van het eerste elftal zijn in deze formatie al herkenbaar. Omdat de jeugdteams hetzelfde spelen als het eerste elftal, met dezelfde posities en vaak met dezelfde rugnummers, zijn de bijbehorende taken inwisselbaar. De vleugelbacks bestrijken in zeven tegen zeven de volle lengte van flanken en worden daarmee ook voorbereid op een toekomst als vleugelspitsen. De spits speelt met nummer zeven, maar hij neemt deel aan het spel als een ‘valse negen’: een spits die zich laat terugzakken. En de nummer vier in deze formatie weet dat hij in toekomst de positie gaat bekleden van de nummer zes. Als het lukt wordt hij de nieuwe Xavi, een sleutelpositie in de formatie van de Catalaanse club.

Op het veld in Noord-Californië heeft Puig de rollen opnieuw verdeeld voor een spelletje 3-tegen-3 met twee centerbacks aan weerszijden van het veld. De teams van drie proberen de bal in bezit te houden, terwijl de bal tussen de centerbacks op en neer gaat. Het positiespelletje van zojuist is nog steeds herkenbaar, maar nu spelen twee teams tegen elkaar. Opnieuw verdeelt Puig de taken door te verwijzen naar het roemrijke eerste van Barcelona. De centrale verdediger is Piqué, de backs zijn bijvoorbeeld Busquets en Sergio Roberto. De speler in het midden heet bij Barcelona de pivote. ‘Jij bent de sleutel van deze oefening,’ legt Puig uit. ‘Je moet spelen als een Xavi of een Busquets. Het betekent dat je altijd aanspeelbaar bent, goed kijkt en de juiste keuzes maakt.’

Spelprincipes voetbal zijn basis Spaans succes

Opnieuw gaat de bal met snelle passes heen en weer. Er ontstaan patronen, maar die zijn nooit voorspelbaar. Spelers hebben keuzevrijheid. Albert Puig laat ze binnen dit positiespel hun eigen oplossingen vinden, volgens de bekende afspraken waaraan hij spelers steeds blijft herinneren. Deze voetbal spelprincipes, de manier waarop ze zijn getraind en razendsnel worden uitgevoerd, zorgen ervoor dat Spanje nog altijd behoort tot de sterkste voetballanden ter wereld. .